kutubhona

Шунга кўра Мусонинг ҳоким бўлмаганида ва Ҳорунни мутлақо ҳокимиятда ўринбосар қилиб қолдирмаганида ҳеч шубҳа йўқ.

Манзилат ҳақидаги барча ҳадисларнинг маъноси мана шу. Табук ҳодисаси каби бир сабабга кўра ворид бўлган ҳадис бўладими ёки мутлақ ворид бўлган ҳадис бўладими, ҳеч фарқсиз уларнинг ҳаммаси Росулуллоҳ с.а.в. ҳаётлик чоғида, ўзи йўқ бўлган пайтда Алини ўзининг аҳлига қараб туриш учун – худди Мусо ҳаётлик чоғида, ўзи йўқ бўлган пайтда ўз ўрнига Ҳорунни қавми устидан қўйиб кетганидек – ўринбосар қилиб қўйиб кетганига далолат қилади. Шу иш билан, яъни Росулуллоҳ с.а.в. томонидан Алини ўринбосар қилиниши билан Али Росулуллоҳ с.а.в.дан Ҳорун Мусодан қандай манзилатда бўлган бўлса шундай манзилатда бўлган бўлади. Демак бу ҳадисларда Росулуллоҳ с.а.в. ўз вафотидан кейин Алининг мусулмонларга халифа бўлишини кўрсатганига ҳеч қандай далолат йўқ.

Энди иккинчи нассга ва Хум чашмаси ҳақидаги ҳадисга келсак, Пайғамбар а.с. саҳиҳ ривоят бўлмиш Муслим ривоятида мусулмонларга Аллоҳ Китобини маҳкам ушлашни ва ўз аҳли байтини иззат-икром, ҳурмат қилишларини, уларга озор бермасликларини васият қилади. Бу ҳадисда Росулуллоҳ с.а.в. ўз аҳли байтини халифа қилиб қолдирганига ҳеч қандай далолат йўқ. Масалан Пайғамбаримиз с.а.в: «Аҳли байтим, мен сизларга аҳли байтим борасида Аллоҳни эслатаман», деб айтган ҳадисни олайлик. Унда Пайғамбаримиз с.а.в ўз аҳли байтининг ўзининг вафотидан кейин одамларга халифа бўлишларини тайин қилиб кетганига далолат қиладиган ҳеч нарса йўқ. Ундаги лафз очиқ-ойдиндир, унинг мантуқи ва мафҳумидан1 Пайғабаримиз ўз аҳли байтини ёки улардан бирини ўзидан кейин мусулмонларга ҳукм юритувчи халифа қилиб қолдирганлиги ҳечам тушунилмайди. Энди иккинчи ва учинчи ривоятга ҳамда уларга ўхшаш барча ривоятларга келсак, бу ривоятларда икки иш бор: Биринчи иш Росулуллоҳ с.а.в.нинг: «Албатта Аллоҳ менинг Мавлойимдир, мен эса мўминларнинг мавлосиман. Мен уларга ўзларидан кўра ҳақлироқман. Мен кимнинг мавлоси бўлсам бу ҳам – яъни

1 Мантуқ – лафздан тушуниладиган маъно, мафҳум – лафзнинг далолатидан тушуниладиган маъно.